Autor: Amelia Penk

Zasadą jest, że przed przeprowadzeniem badania lub udzieleniem innych świadczeń zdrowotnych, lekarz (podmiot leczniczy) pozyskuje zgodę pacjenta, przedstawiciela ustawowego lub opiekuna faktycznego pacjenta. Wyjątkowo, gdy pacjent nie ma przedstawiciela ustawowego lub porozumienie się z nim jest niemożliwe, zgodę zastępuje zezwolenie sądu opiekuńczego.

Udzielenie zgody na zabieg operacyjny, czy diagnostyczny stanowi zezwolenie na naruszenie integralności cielesnej pacjenta w ściśle określonym zakresie, uchyla bezprawność działania i stanowi wyraz akceptacji ryzyka z jakim wiąże się dany
zabieg. [1]

O skuteczności złożonego oświadczenia można mówić w sytuacji, gdy spełnione zostaną wszystkie niezbędne przesłanki obejmujące: zdolność prawną do wyrażenia zgody, dobrowolność, świadomość oraz odpowiednia forma zgody. W razie niespełnienia warunków wskazanych powyżej, zgoda może zostać uznana za nieskutecznie wyrażoną. Powszechnie przyjmuje się, że nie można uznać za skuteczną tak zwanej zgody blankietowej, upoważniającej do leczenia lub do wykonania wszystkich zabiegów diagnostycznoterapeutycznych. [2] Istotnym jest także moment złożenia przez pacjenta oświadczenia, ponieważ zgoda zawsze powinna poprzedzać udzielenie świadczenia zdrowotnego.

Prawo dopuszcza udzielanie świadczeń medycznych pomimo braku zgody pacjenta w sytuacjach określanych jako stany medycznej konieczności. Jeżeli pacjent wymaga niezwłocznej pomocy lekarskiej, obejmującej badanie lub udzielenie pacjentowi innego świadczenia zdrowotnego, a ze względu na stan zdrowia lub wiek nie może wyrazić zgody i nie ma możliwości porozumienia się z jego przedstawicielem ustawowym lub opiekunem faktycznym, to wówczas wyłączona zostaje konieczność pozyskania zgody. W razie zaistnienia opisanych powyżej okoliczności, lekarz powinien w miarę możliwości skonsultować swoją decyzję o podjęciu czynności medycznych z innym lekarzem, a następnie odnotować sytuację w dokumentacji medycznej pacjenta. [3]

Natomiast w przypadku konieczności wykonania zabiegu operacyjnego albo zastosowania metody leczenia lub diagnostyki stwarzającej podwyższone ryzyko dla pacjenta, gdy pacjent jest niezdolny do wyrażenia zgody na interwencję medyczną, a jednocześnie wymaga interwencji medycznej niezbędnej dla usunięcia niebezpieczeństwa utraty życia lub ciężkiego uszkodzenia ciała, bądź ciężkiego rozstroju zdrowia, wówczas lekarz winien zwrócić się do sądu opiekuńczego w celu uzyskania zgody. W razie gdyby zwłoka spowodowana postępowaniem w sprawie uzyskania zgody mogła spowodować nieodwracalne skutki takie jak utrata życia, ciężkie uszkodzenie ciała lub ciężki rozstrój zdrowia, to wówczas zabieg można wykonać bez zgody pacjenta, przedstawiciela ustawowego, czy sądu. Wystarczające jest zasięgnięcie opinii drugiego lekarza (o ile w danej sytuacji jest to możliwe), dokonanie odpowiedniej adnotacji w dokumentacji medycznej oraz niezwłoczne zawiadomienie o wykonanych czynnościach przedstawiciela ustawowego, opiekuna faktycznego lub sąd opiekuńczy. [4]

W trakcie wykonywania zabiegu operacyjnego albo stosowania metody leczniczej lub diagnostycznej mogą wystąpić nagłe, nieprzewidziane okoliczności, które powodują konieczność zmiany zakresu zabiegu, metody leczenia lub diagnostyki. Jeżeli zachodzi sytuacja, że ich nieuwzględnienie groziłoby pacjentowi niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkim uszkodzeniem ciała lub ciężkim rozstrojem zdrowia, a nie ma możliwości niezwłocznie uzyskać zgody pacjenta lub jego przedstawiciela ustawowego to wówczas lekarz ma prawo, bez uzyskania zgody zmienić zakres, czy metodę. Jeżeli w danych warunkach jest to możliwe, to lekarz ma obowiązek zasięgnąć opinii drugiego lekarza, w miarę możliwości tej samej specjalności. Konieczne jest także dokonanie stosownej adnotacji w dokumentacji medycznej oraz poinformowanie pacjenta, przedstawiciela ustawowego lub opiekuna faktycznego albo sądu opiekuńczego o zaistniałej sytuacji. [5]

Jeżeli zachodzi przypadek, że pacjent znajduje się w takim stanie, który nie wymaga niezwłocznej interwencji, to znaczy wtedy, gdy ewentualna zwłoka nie spowoduje utrudnienia w postawieniu rozpoznania, nie wpłynie na czas trwania terapii, ani nie uniemożliwi skutecznego leczenia w przyszłości, to wówczas rekomendowanym sposobem działania jest oczekiwanie na odzyskanie zdolności do wyrażenia zgody przez pacjenta albo jego przedstawiciela ustawowego, względnie na zgodę sądu.

W doktrynie wątpliwości budzi kwestia tego, czy dopuszczalne jest udzielanie świadczeń medycznych w sytuacji, gdy pacjent wcześniej sygnalizuje (np. w oświadczeniu sporządzonym na wypadek utraty przytomności lub ustnie podczas wcześniejszych etapów leczenia), iż nie zgadza się na wykonanie zabiegów ratujących życie, czy też na wykonanie tylko niektórych zabiegów (np. transfuzji krwi). [6] Wymaga w tym miejscu zaznaczenia, że ustawodawca polski nie uregulował kwestii skuteczności oświadczeń pro futuro (inaczej testamentów życia), co powoduje, iż nie można jednoznacznie stwierdzić, czy tego typu oświadczenie jest dla lekarza wiążące, czy też nie. Orzecznictwo wypracowało w prawdzie stanowisko, zgodnie, z którym „Oświadczenie pacjenta wyrażone na wypadek utraty przytomności, określające wolę dotyczącą postępowania lekarza w stosunku do niego w sytuacjach leczniczych, które mogą zaistnieć, jest dla lekarza – jeżeli zostało złożone w sposób wyraźny i jednoznaczny – wiążące”, jednakże wspomniane orzeczenie zapadło na kanwie szczególnego stanu faktycznego, w którym przy pacjentce znaleziono oświadczenie, w którym wyraziła sprzeciw na transfuzję krwi z przyczyn religijnych. [7] Co za tym idzie – wyrażonej w nim tezie nie można przyznać waloru uniwersalności.

Zważywszy na liczne spory odnośnie skuteczności sprzeciwów, co do podejmowania względem pacjenta określonego rodzaju leczenia, wydaje się, że każdy przypadek należy rozpatrywać indywidualnie, uwzględniając przy tym wszelkie okoliczności w jakich złożono oświadczenie, a następnie wyważyć, czy w danej sytuacji bardziej zasadnym jest przyznanie prymatu autonomii woli pacjenta, czy też raczej obowiązkowi ratowania życia, który spoczywa na każdym lekarzu. Nadto należy stwierdzić, że kwestia dopuszczalności składania oświadczeń pro futuro niewątpliwie winna zostać uregulowana analogicznie do występującego w prawie polskim sprzeciwu co do pobrania komórek, tkanek i narządów w celu ich transplantacji, czyli tzw. przeszczepu ex mortuo, czy też na wzór hiszpańskich instrucciones previas (testamentos vitales). [8]

 

[1] M. Nestorowicz, Prawo medyczne. Komentarze i glosy do orzeczeń sądowych, Warszawa 2022, s. 210-212.

[2] D. Karkowska, B. Kmieciak [w:] E. Bielak-Jomaa, G. Błażewicz, R. Bryzek, B. Chmielowiec, M. Ćwikiel, P. Grzesiewski, A. Nowak, D. Karkowska, B. Kmieciak, Prawa pacjenta i Rzecznik Praw Pacjenta. Komentarz, Warszawa 2021, art. 16.

[3] Art. 33 Ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty
(t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1516 z późn. zm.).

[4] Art. 34 Ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty
(t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1516 z późn. zm.).

[5] Art. 35 Ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty
(t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1516 z późn. zm.).

[6] M. Malczewska [w:] Ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty. Komentarz, wyd. III, red. E. Zielińska, Warszawa 2022, art. 33.

[7] Postanowienie SN z 27.10.2005 r., III CK 155/05, OSNC 2006, nr 7-8, poz. 137.

[8] K. Duszyńska, Zarys instytucji oświadczeń pro futuro w prawie polskim i instytucji instrucciones previas w prawie hiszpańskim, PS 2014, nr 11-12, s. 164-178.

24 września wejdą w życie pierwsze przepisy nowelizacji do ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (zwana dalej: „Ustawą” lub „Nowelizacją”) [1]. Zmiany będą miały wpływ zarówno na działalność jednostek samorządu terytorialnego, jak i podmiotów planujących realizację inwestycji.

Zgodnie z uzasadnieniem do projektu Ustawy, zaproponowane zmiany mają na celu uproszczenie, ujednolicenie i przyspieszenie procedur planistycznych. W trakcie uchwalania nowego prawa nie obyło się jednak bez przyjęcia niejednoznacznych przepisów, które już na tak wczesnym etapie powodują wiele nieporozumień i sprzecznych interpretacji.

Pytania kierowane do Kancelarii dotyczą między innymi kwestii możliwości uchwalania nowych miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego w przypadku, gdy gmina nie uchwaliła planu ogólnego.

 

1. Plan ogólny gminy

Ustawa wprowadza wymóg przygotowania i uchwalenia nowego narzędzia planistycznego – tj. planu ogólnego gminy, jako obligatoryjnie sporządzanego dokumentu o zasięgu całej gminy. Plan ogólny będzie aktem prawa miejscowego, który zastąpi studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy.

Normatywna część planu ogólnego będzie dotyczyła najważniejszych ustaleń w zakresie strefowania obszaru gminy oraz ustalania nieprzekraczalnych warunków realizacji inwestycji w zakresie parametrów i wskaźników urbanistycznych określonych w gminnych standardach urbanistycznych. W planie ogólnym będzie można wyznaczyć granice obszarów uzupełnienia zabudowy – czyli obszarów, na których dopuszczalne będzie wydawanie decyzji o warunkach zabudowy, oraz obszarów zabudowy śródmiejskiej, dla których wprowadzane będą dodatkowe zasady dotyczące kształtowania zabudowy i zagospodarowania terenu.

Co istotne, studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin zachowują moc do dnia wejścia w życie planu ogólnego gminy w danej gminie, jednak nie dłużej niż do dnia 31 grudnia 2025 r.

 

2. Dotychczasowe miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego

Dotychczasowe miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego zachowują moc na danym obszarze do dnia wejścia w życie nowych miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego na tym obszarze i mogą być zmieniane
(art. 67 ust. 1 Ustawy).

Przepisy nakazujące zgodność planu miejscowego ze studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego stosowane będą w brzmieniu dotychczasowym do momentu uchwalenia planu ogólnego.

Do zachowanych w mocy miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego stosuje się definicje, o których mowa w art. 2 pkt 27–35 ustawy w dotychczasowym brzmieniu. Nakaz stosowania definicji odnoszących się do planów miejscowych tylko do tych planów lub ich fragmentów, które zostały uchwalone z użyciem tych definicji, ma na celu odzwierciedlenie woli organów stanowiących gminy z chwili uchwalania.

 

3. Uchwalanie nowych i zmiana dotychczasowych miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego

Przejściowe zasady stosowania przepisów proceduralnych i materialnych do uchwalania nowych lub zmiany dotychczasowych planów miejscowych zostały określone w art. 67 ust. 3 Nowelizacji.

Wyżej wskazany artykuł przyjmuje różne warunki dotyczące stosowania przepisów o nowym lub dotychczasowym brzmieniu w procedurze opracowania i uchwalania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, uzależniając stosowanie konkretnych przepisów od stanu prac nad projektem aktu prawa miejscowego. Ustawa rozróżnia następujące kategorie planów miejscowych:

1. projekty, wobec których nie wystąpiono o opinie i uzgodnienia przed dniem
   24 września 2023 roku,
2. projekty, wobec których nie ogłoszono terminu wyłożenia projektów tych planów do publicznego wglądu przed dniem wejścia w życie przepisu art. 67 ust. 3 pkt
   3) Ustawy (przy czym ustawodawca w przepisie intertemporalnym regulującym wejście w życie Ustawy, przyjął dwa różne terminy wejścia w życie art. 67 ust. 3 pkt 3), tj. 1 stycznia 2025 r. oraz 1 stycznia 2026 r. Komentarz do Nowelizacji przyjmuje jako datę wejścia w życie dla wskazanego przepisu termin 1 stycznia 2025 r., który na tą chwilę należy traktować jako bardziej prawdopodobny) oraz
3. pozostałe projekty, co do których postępowanie zostało wszczęte i niezakończone przed dniem 24 września 2023 roku.

Wątpliwości wzbudza sytuacja, kiedy procedura uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego nie została rozpoczęta, poprzez przyjęcie uchwały w sprawie przystąpienia do sporządzenia planu. Możliwość uchwalenia nowego planu zagospodarowania przestrzennego nie budzi większych wątpliwości w przypadku, gdy gmina przyjęła plan ogólny. Omówienia wymaga jednakże ewentualność, gdy po 24 września 2023 roku gmina nie uchwaliła planu ogólnego.

W kontekście wskazanym powyżej, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy nie rozpoczęto jeszcze procedury uchwalenia planu miejscowego, zastosowanie będą miały przepisy tożsame jak w przypadku projektów, wobec których wszczęto procedurę planistyczną, jednakże nie wystąpiono o opinie i uzgodnienia. [2]

Ustawodawca w art. 67 ust. 3 pkt 1 Nowelizacji przyjął, że wymienione w tym przepisie regulacje stosuje się w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą w sytuacji, gdy nie wystąpiono o opinie i uzgodnienia przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy. Wykładnia językowa tego przepisu prowadzi do wniosku, że normę tą stosuje się zarówno, gdy procedura planistyczna została rozpoczęta, jak i w przypadku, gdy mamy do czynienia z zupełnie nowym projektem.

W takich okolicznościach przepisy nakazujące zgodność planu miejscowego ze studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego stosowane będą w brzmieniu dotychczasowym do momentu uchwalenia planu ogólnego. Jest to moment, w którym obowiązujące studia stracą moc i od którego możliwe będzie badanie zgodności z planem ogólnym jako nadrzędnym aktem planowania przestrzennego w gminie.

Od dnia utraty mocy studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy w danej gminie, uchwalenie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego albo jego zmiany jest możliwe, jeżeli w danej gminie wszedł w życie plan ogólny gminy, chyba że:

• przed dniem utraty mocy studium uwarunkowań, i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy w danej gminie ogłoszono o terminie wyłożenia projektu tego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego albo jego zmiany do publicznego wglądu,
• miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego albo jego zmiana dotyczy wyłącznie lokalizacji inwestycji celu publicznego lub
• miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego albo jego zmiana dotyczy wyłącznie lokalizacji inwestycji w zakresie gospodarowania strategicznymi zasobami naturalnymi kraju w rozumieniu ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o zachowaniu narodowego charakteru strategicznych zasobów naturalnych kraju lub działalności, o której mowa w art. 21 ust. 1 pkt 1 i 2a ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze.

Do spraw dotyczących opracowania i uchwalania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego albo ich zmian, o których mowa w powyższych punktach, zastosowanie znajdą studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin w brzmieniu dotychczasowym, nawet po 31 grudnia 2025 r.

 

Mając na względzie powyższe okoliczności stwierdzić należy, że po 24 września 2023 roku gminy zachowają prawo do uchwalania nowych miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego w przypadku gdy dla danej gminy nie uchwalono planu ogólnego.

Należy jednak pamiętać, iż powyższa możliwość swobodnego uchwalania planów miejscowych w oparciu i w zgodności z dotychczasowym studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego będzie możliwe jedynie do dnia
31 grudnia 2025 roku, kiedy obowiązujące studia stracą moc. W tych okolicznościach możliwość uchwalenia planu zagospodarowania przestrzennego zostanie ograniczona do trzech przypadków wskazanych powyżej.

[1] Ustawa z dnia 7 lipca 2023 roku o zmianie ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1688)

[2] Uzasadnienie do ustawy z dnia 7 lipca 2023 roku o zmianie ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz niektórych innych ustaw